Кенжегалиев А.М., Успанов А.М., Есенбекова П.А., Башкараев Н.А., Смагулова Ш.Б., Абдукадырова А.Д.

«Ж. Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми зерттеу институты» ЖШС, Култөбе көшесі, 1, мкр. Рахат, Наурызбай ауданы, 050070, Алматы қаласы, Қазақстан

E-mail: sholpan.smagulov@mail.ru

Тұжырым:

2018-2020 жылдардағы зерттеулер отандық және шетелдік биологиялық инсектицидтерді үйірлі шегірткелердің үш түріне қарсы сынақ жүргізілді: Марокко обыр шегірткесі (Dociostaurus maroccanus Thunb), көкқасқа шегіртке (Locusta migratoria migratoria L.) және италия обыр шегірткесі (Calliptamus italicus L.). Ғылыми зерттеулер Алматы, Жамбыл, Түркістан және Қызылорда облыстарында осы обыр шегірткелердің негізгі өңірлік ошақтарында жүргізілді. Шегіртке күбіршектері бойынша көктемгі-күзгі тексеру энтомологияда жалпы қабылданған әдістер бойынша жүргізілді. Тексерілген текшелер GPS құрылғысымен бекітілді.

Сыналған препараттар: 1) Актарофит 1% – пайдалы топырақ саңырауқұлақтары шығаратын табиғи авермектиндер кешені, 2) Актарофит 1,8% – сол топырақ саңырауқұлақтарынан өндіріледі, белсенді зат – Бифеназат. 3) Жасыл тосқауыл, қ.ұ. Beauveria bassiana саңырауқұлағы негізінде жасалады, 108 КОЕ/г. 4) Миколар В, Миколар М. «ҚӨҚжКҒЗИ» биотехнология зертханасының коллекциясынан энтомопатогендік саңырауқұлақтар бовериа және метаризиум штаммдарына негізделген. 5) Новакрид – “Elephant Vert”фирмасының өндірген препараты, ол энтомопатогенді саңырауқұлақтың Metharizium anisoplia таза споралары. 6) Греен голд (азадирахтин, 03%). Жалпы, барлық сыналған биопрепараттар шегіртке дернәсілдерімен күресте тиімділікті көрсетті. Ең жылдам және күшті уытты әсерді авермектин негізіндегі актарофит препараты 1-3 күнде 90-99%, 10-шы күнде 100% нәтижеге дейін көрсетті. Греен Голд препараты біршама аз нәтиже көрсетті. Микола В және Микола М микоинсектицидтері күтілгендей жоғары тиімділікті көрсеткен жоқ, бұл препараттық формалардың толық жасалмауына байланысты. Sоlo 450 бүріккіші мен GAIA 160 AG ҰҰА шегіртке дернәсілдеріне қарсы өңдеуге арналған техника ретінде қолдану жөніндегі эксперименттерде барлық тәжірибелерде тиісті нәтижелер алынды.

Кілт сөздер: ГАЖ-технологиялар, зиянды шегірткелер, табын түрлері, биопрепараттар, Sоlo 450 бүріккіші, GAIA 160 AG ұшқышсыз ұшу аппараты.

Мақаланың толық нұсқасын PDF форматында жүктеп алыңыз:

Жүктеп алу

Кіріспе:

Қазіргі уақытта ТМД елдерінде шегірткелердің санын бақылау үшін тек химиялық инсектицидтер қолданылады. Бұл әдіс тек шегірткелердің жойқын шабуылынан салыстырмалы және уақытша қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Химиялық препараттар 3-5 күн шектеулі қорғаныс әсеріне ие (қысқа әсер ету кезеңі), бұдан кейін қайта өңдеу қажет болады (Васильева, Зюзькевич, Маркевич [Vasilyeva, Zyuzkevich, Markevich] 2009).

Су қорғау аймақтарында, жайылымдарды өңдеу кезінде және елді мекендерге жақын жерлерде химиялық өңдеуді қолдануға жол бермеу туралы қатаң талаптар бар.

Энтомопатогендер насекомдар популяциясындағы маңызды реттеуші фактор болып табылады. Саңырауқұлақтардың көптеген түрлері ауылшаруашылық, ветеринарлық медициналық маңызы бар насекомдардың зиянкестерімен биологиялық бақылау құралы ретінде қолданылады. Олар адамдар мен жануарлар үшін қауіпсіз (Крюков және т.б. [Kryukov and others] 2006).

Зиянды шегірткелердің табындық түрлеріне биологиялық бақылауды ГАЖ-технологияларды қолдана отырып енгізу, республикаға табиғи нысандарды бірлесіп пайдалану мен қорғауды реттейтін халықаралық экологиялық қауіпсіздік нормаларына сәйкес келеді. Таңдалған зерттеу бағыты халқымыздың экономикалық, әлеуметтік және физикалық жағдайына жағымды әсер етеді.

Әлемде қашықтықтан зондтаудың техникалық құралдарының қарқынды дамуын атап өткен жөн: жаңа түсірілім техникасы және оны пайдалануға арналған түрлі аппараттар пайда болады, ұшқышсыз ұшу аппараттарының заманауи үлгілері жасалады, жеке спутниктер пайда болады. Сонымен қатар, алынған ақпаратты тез және тиімді өңдеуге және оны зиянды организмдерді бақылау үшін қолдануға мүмкіндік беретін бағдарламалық жасақтама белсенді дамуда.

Биотехнологиялық зерттеулер мен өндіріс әлемде жоғары қарқынмен дамуда, биопрепараттар өндірісінің 40%–ы АҚШ-та, 35%-ы Еуропада және 25%-ы барлық басқа елдерде. Қытайда шегірткелерге қарсы қолданылатын биологиялық өнімдердің үлесі 60%-дан асады. Қазақстанның да өздері жасаған жұмыс көлемі бар, алайда отандық биопрепараттарды өндіру үшін тиісті өндірістік қуаттар жоқ.

Қазақстан аумағында шегірткелердің 270 түрі мен түршелері мекендейді. 15-20 түрі ауылшаруашылық дақылдары мен алқаптарға үлкен қауіп төндіреді (Нурмуратов, Ажбенов, Камбулин, Чильдебаев [Nurmuratov, Azhbenov, Kambulin, Childebaev] 2000).

Оларды жою үшін жылына 800-900 тонна жоғары уытты инсектицидтер қолданылады, бұл қоршаған ортаның айтарлықтай ластануына, ауылшаруашылық өнімдерінде тікелей инсектицидтердің де, олардың ыдырау өнімдерінің жиналуына әкеледі.

Микромицеттердің осы тобының ең көп таралған өкілдерінің бірі -Beauveria bassiana (Bals.) Vuill және Metarhizium anisopliae (Metsch.) Sorokin.

Бұл саңырауқұлақтар әртүрлі отрядтардан, тұқымдастардан және туыстардан шыққан насекомдардың үлкен шеңберіне әсер ететін типтік космополиттер болып табылады. АҚШ- та B. bassiana негізінде Mycocide GH® және Mycotrol® екі эксперименттік шегірткелерге қарсы препараттары құрылды. Қазіргі уақытта шегірткелер санын бақылауға арналған шетелдік микоинсектицидтердің ассортиментіне 11 атау кіреді (Lord, 2005; Lomer, 2001).

Metarhizium anisopliae var. acridum саңырауқұлағы негізінде екі препарат енгізілді – Green Muscle (Африка) және Green Guard (Австралия), көкқасқа шегіртке, марокко обыр шегірткесі, италия обыр шегірткесі мен саяқ шегірткелерге қарсы биологиялық тиімділігі жоғары (85-95%) (Langewold et al., 1997; Lomer et al., 2001; Faria, Wraight, 2007). Бүгінгі таңда зиянкестер қаупін болжауға негіз болатын барлық ақпарат қолмен жиналады және өңделеді. Бұл мәселені шешудің перспективалы бағыты – жаңа ақпараттық технологияларды қолдану.

Дамыған елдерде адам басқармайтын ұшу аппараттары күріш алқаптарын, соя мен бидайдың зиянкестеріне қарсы (Johnson et al., 2001), цитрус ағаштарының жағдайын анықтауға (Macarthur et al., 2006), күріш дақылын өнімі мен жалпы биомассасын анықтауға (Swain et al., 2010), арамшөптермен, зиянкестермен, аурулармен күресуде қолданылады (Peña-Barragána et al., 2012; Torres-Sanchez et al., 2013).

Ж. Жиембаев атындағы Қазақ өсімдіктерді қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институты. сондай-ақ Beauveria және Metarhizium тектес энтомопатогенді саңырауқұлақтар негізінде 2 биологиялық биопрепарат-Миколар-М және Миколар-В әзірленіп тіркелді.

Алайда, тіркелген препараттарды ескере отырып, олардың саны өндіріс қажеттіліктерін қанағаттандырмайтынын мойындау керек.

Әдебиеттер:

Faria M., Wraight S.P. 2007. Mycoinsecticides and Mycoacaricides: A comprehensive list with worldwide coverage and international classification of formulation types. Biological Control. Р. 237-256.

Johnson L F, Bosch D F, Williams D C, Lobitz B M. 2001. Remote sensing of vineyard management zones: implications for wine quality. Applied Engineering in Agriculture. 17(4). Р. 557-560.

Langewald J., Kooyman C., Douro-Kpindou O.K., Lomer C. 1997. Field treatment of Desert Locust (Schistocerca gregaria Forskel) hoppers in the field in Mauritania with an oil formulation of the entomopathogenic fungus Metarhizium flavoviride. Biocontrol Sci. Technol. V. 7. P. 603-611.

Lomer C.J. 2001. Biological control of locusts and grasshoppers / C.J. Lomer, R.P. Bateman, D.L. Johnson, J. Langewald, M. Thomas. Annu. Rev, Ento-mol. Vol. 46. P. 667–702.

Lomer C.J., Bateman R.P., Johnson D.L., Langewald J., Thomas M.B. 2001. Biological control of locusts and grasshoppers. Ann. Review Entomol. V. 46. P. 667-702.

Lord J.С. 2005. From Metchnikoff to Monsanto and beyond: The path of microbial control. J. Invertebr. Pathol. Vol. 89. P. 19-29.

Macarthur D, Schueller J K, Lee W S, Crane C D, MacArthur E Z, Parsons L R. Schueller J. K. et al. 2006. Remotely-Piloted Helicopter Citrus Yield Map Estimation / Schueller, J. K., Lee, W. S., Crane, C. D., & Parsons, L. R. //Proceedings of ASABE Annual International Meeting. Portland, OR: ASABE. С. 1-11.

Peña-Barragána J.M, Kelly M., de-Castroa A.I, López-Granadosa F. 2012. Object-based approach for crop row characterization in UAV images for site-specific weed management. Proceedings of the 4th GEOBIA, Rio de Janeiro, Brazil, 7-9 May 2012. Р. 426-430.

Swain K. C., Jayasuriya H.P.W, Thomson S.J. 2010. Adoption of an unmanned helicopter for low- altitude remote sensing to estimate yield and total biomass of a rice crop. Transactions of the ASABE. 53(1): 21-27.

Torres-Sanchez J, Lopez-Granados F, De Castro A I, Pena-Barragan J M. 2013. Configuration and specifications of an unmanned aerial vehicle (UAV) for early site-specific weed management. Plos One: 8(3). Р. 1-15.

Васильева А.В., Зюзькевич С.К., Маркевич Н.С. 2009. Биопрепарат регулирующего действия против саранчовых на основе энтомопатогенного гриба Мetarhizium anisopliae. В химии и химической технологии. Москва, Россия. Том XXIII. No 3 (98). С. 215-227.

Крюков В.Ю., Леднев Г.Р., Ходырев В.П., Левченко М.А., Дуйсембеков Б.А., Сагитов А.О., Глупов В.В. 2006. Влияние энтомопатогенных грибов (Metarhizium anisoplae, Beauveria bassiana) и бактерии Pseudomonas sp. на перелётную саранчу. Энтомологические исследования в северной Азии, Материалы VII межрегионального совещания энтомологов Сибири и Дальнего Востока. Новосибирск. С. 353-354.

Нурмуратов Т.Н., Ажбенов В.К., Камбулин В.Е., Чильдебаев М.К., Комиссарова И.А., Жумагалиева Г. 2000. Саранчовые вредители сельскохозяйственных растений Казахстана и рекомендации по ограничению их численности. Алматы: Asia Publishing. 56 с.

ГАЖ-технологияларды қолдана отырып зиянды шегірткелердің табын түрлерін биологиялық бақылау

Кенжегалиев А.М., Успанов А.М., Есенбекова П.А., Башкараев Н.А., Смагулова Ш.Б., Абдукадырова А.Д.

Тұжырым:

Кіріспе:

Әдебиеттер: