DOI: https://doi.org/10.54944/kzbgd955st28
ӘОЖ: 595.754
Есенбекова П.А.
ҚР Зоология институты, әл-Фараби даңғылы, 93, Алматы, 050060, Қазақстан
E-mail: perizat.esenbekova@zool.kz
Тұжырым:
Мақалада «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі территориясында 2011-2020 жылдарда жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижелері беріліп отыр. Алғаш рет парк территориясындағы жартылай қаттықанаттылар отряды фаунасына инвентаризация жүргізіліп, 26 тұқымдасқа жататын 225 түр табылды, олардың ішінде 12 жаңа түр анықталды, бұл түрлер Қазақстан территориясында алғаш рет кездесіп отыр.
Кілт сөздер: Жартылай қаттықанаттылар, Көлсай көлдері, мемлекеттік ұлттық табиғи парк, фауна, инвентаризация.
Мақаланың толық нұсқасын PDF форматында жүктеп алыңыз:
Кіріспе:
Мақалаға негіз болып отырған «Көлсай көлдері» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі территориясынан 2011-2020 жылдарда жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижелері. Алғашрет парк территориясындағыжартылайқаттықанаттылар отряды фаунасынаинвентаризация жүргізіліп, 26 тұқымдасқа жататын 225 түр табылды, олардың ішінде 12 жаңа түр анықталды, бұл түрлер Қазақстан территориясында алғаш рет кездесіп отыр.
Жартылай қаттықанаттылар немесе қандалалар (Hemiptera, Heteroptera) — түрi мен мөлшерi әртүрлi құрлық және су насекомдары. Денесi жалпақ, сирек жұмыр болып келедi, өсiмдiк пен жануарларды сорып тiршiлiк етедi. Басы бос, бiрақ аз қозғалады, жақсы жетiлген фасеткалы көздерi басының екi шетiнде орналасқан. Әдетте денесiнде жай көзшелерi (дернәсiлдерiнде, жыртқыштарында және Miridae-да болмайды) болады. Мұртшалары 3-5 буынды, көзiнiң алдында орналасады. Ауыз аппараты тесiп-сорғыш типтi. Сорғыш тұмсығы 3-4 буынды, басының алдыңғы жағында орналасқан (Кержнер, Ячевский, 1964).
Қандалалар тiршiлiк етуi мен қоректенуi жағынан әртүрлi. Су және құрлық түрлерi кездеседi. Көптеген түрлерi — фитофагтар, олардың iшiнде көптеген өсiмдiк зиянкестерi бар, сонымен қатар жыртқыш және қансорғыш қандалалар да кездеседi (Определитель насекомых Дальнего Востока СССР, 1988).
Қазіргі таңда бар әлемде жартылай қаттықанаттылардың 50 тұқымдасқа жататын 40 000 түрі белгілі. Олар өз атауларын алдыңғы қанаттарының құрылысына байланысты алып отыр, яғни алдыңғы қанатының жоғарғы гі жағының жарғақты болуына байланысты. Екінші жұп қанаты жарғақты.
Әдебиеттер:
Винокуров Н.Н., Канюкова Е.В. Полужесткокрылые насекомые (Heteroptera) Сибири. – Новосибирск: Наука, 1995. – С. 191-195. – 238 с. – ISBN 5-02-0306069-0.
Голуб В.Б. Трофические связи клопов-кружевниц (Heteroptera, Tingidae) фауны СССР и сопредельных стран // Материалы VII съезда ВЭО. Л., 1974. – С. 22-23.
Голуб В.Б. Клопы-кружевницы (Heteroptera, Tingidae) Монгольской Народной Республики // Насекомые Монголии. Вып. 5. Л.: Наука. 1977. – С. 221-253.
Голуб В.Б. Семейство Tingidae-Кружевницы. В кн.: Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. Т. 2. Л.: Наука. 1988. С. 857-869.
Есенбекова П.А. Полужесткокрылые (Heteroptera) Казахстана. – Алматы: «Нур-Принт», 2013. – 268 с.
Есенбекова П.А. Пищевая специализация полужесткокрылых (Нeteroptera) Казахстана // Известия ОГАУ. Оренбург, 2015. №1 (51) С.155-157.
Канюкова Е. В. Семейство Acanthosomatidae – Древесные щитники // Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. Т. II. Равнокрылые и полужесткокрылые / под общ. ред. П.А. Лера. – Л.: Наука, 1988. – С. 912-915. – 972 с. – 1950 экз. – ISBN 5-7442-0921-2.
Канюкова Е.В. Водные полужесткокрылые насекомые фауны России и сопредельных стран. – Владивосток: Дальнаука, 2006. – 296 с.
Канюкова Е.В. Гладыши (Heteroptera, Notonectidae) фауны СССР // Энтомол. обозр. – 1973. – Т. 52. – Вып. 2. – С. 352-366.
Канюкова Е.В. Водомерки (Heteroptera, Gerridae) фауны СССР // Тр. Зоол. инст-та АН СССР. – 1982 (1981). – Т. 105. – С. 62-93.
Кержнер И.М., Ячевский Т.Л. Отряд Heteroptera (Hemiptera) полужесткокрылые // Кержнер И.М. Полужесткокрылые семейства Nabidae. Насекомые хоботные. // Фауна СССР. – Т. 13. – Вып. 2. – Л. Наука., 1981. – 327 с.
Кержнер И.М. Полужесткокрылые семейства Nabidae (Heteroptera) мировой фауны. – Л.: Изд. «Наука», 1990. – 326 с.
Кириченко А.Н. Методы сбора настоящих полужесткокрылых и изучения местных фаун // Изд-во АН СССР. – М.-Л., 1957. – 124 с.
Кулик С.А. Методы сбора и изучения полужесткокрылых насекомых (Heteroptera), обитающих на деревьях, кустарниках и травянистых растениях Сибири // Насекомые Восточной Сибири и Дальнего Востока. – Иркутск, 1978. – С. 7-19.
Мамаев Б. М., Медведев Л. Н. и Правдин Ф. Н. Определитель насекомых европейской части СССР. – М.: «Просвещение», 1976. – С. 85-101. – 304 с. Определитель насекомых европейской части СССР. Изд-во «Наука». – М.-Л. 1964. – Т. 1. – С. 655-843.
Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. Т. II. Равнокрылые и полужесткокрылые / под общ. ред. П.А. Лера. – Л.: Наука, 1988. – С. 732. – 972 с. – 1950 экз. – ISBN 5-7442-0921-2.
Палий В.Ф. Методика изучения фауны и фенологии насекомых // – Воронеж, 1970. – С. 1-192. Пучков В.Г.
Полужесткокрылые. Хищнецы. Фауна Украины // Наукова думка. – Киев. 1987. – Т. 21. – Вып. 5. – 248 с.
Пучков В.Г. Беритиди, червоноклопи, піезматиди, підкорники і тингіди. // Фауна Украіни. – Т.21. – Вип. 4. – Кіев, 1974. – 332 с.
Пучков В.Г. Личинки кружевниц (Heteroptera, Tingidae) фауны европейской части // ДАН УРСР, 1996. Сер. Б, № 9. С. 850-853.
Пучков В.Г. Щитники // Фауна Украіни. – Т. 21. – Вип. 1. – Киів: Вид. АН УРСР, 1961. – 339 с.
Пучков В.Г. Крайовики // Фауна Украіни. – Т. 21. – Вип. 2. – Киів, Вид. АН УРСР, 1962. – 163 с.
Пучков В.Г. Щитники Средней Азии (Hemiptera, Pentatomidea). – Фрунзе: Илим, 1965. – 329 с.
Пучкова Л.B. Водные и прибрежные полужесткокрылые (Hemiptera-Heteroptera) Кавказского заповедника // Вестник зоол. – 1968. – № 1. – С. 64-70.
Пучков В.Г. Лiгеïди // Фауна Украïни. – Т. 21. – Вып. 3. – Киів: Вид. АН УРСР, 1969. – 388 с.
Пучков В.Г. Полужесткокрылые семейства Rhopalidae (Heteroptera) фауны СССР. – Л.: Наука. 1986. – 132 с.
Фасулати К.К. Полевое изучение наземных беспозвоночных // – М. 1971. – 424 с.
Чернова Г.П. Полужесткокрылые (Heteroptera) семейств Coriedae, Alydidae и Stenocephalidae фаун СССР и сопредельных стран: Автореф. дис… канд. биол. наук. – Л., 1979. – 20 с.
Элов Э.С. Полужесткокрылые сем. Anthocoridae (Heteroptera) Средней Азии и Казахстана // Энтомол. обозр. – 1976. – Т. 55. – Вып. 2. – С. 369-380.
Jansen M.A., Halbert S.E. Key to Florida Alydidae (Hemiptera: Heteroptera) and selected exotic pest species. 2016. Insecta Mundi 0476: 1-14.
Kelton L.A. Male genitalia as taxonomic characters in the Miridae (Hemiptera) // Canadian Entomologist. – 1959. – Vol. 91. – Suppl. 11. – P. 1-72.
Kerzhner I.M., Schuh R.T. Replacement names for junior homonyms in the family Miridae (Heteroptera) // Zoosystematica Rossica. – 1998. – Vol. 7. – No. 1. – P. 171–172.
Schuh R. T., Slater J. A. True Bugs of the World (Hemiptera: Heteroptera). Classification and Natural History. – Cornell University Press, Ithaca, New York, 1995. – 336 p.
Wagner, E. et Weber, H.H. Heteropteras Miridae // Fauna de France. – 1964. – Р. 1-587.
Wachmann E., Melber A., Deckert J. Wanzen. Band 1: Dipsocoromorpha, Nepomorpha, Gerromorpha, Leptopodomorpha, Cimicomorpha (Teil1), Neubearbeitung der Wanzen Deutschlands, Österreichs und der deutschsprachigen Schweiz, Goecke & Evers, Keltern, 2006. ISBN 3-931374-49-1
Қазақ тілі 
Русский 
English (UK)