Ақсу-Жабағлы қорығы насекомдарының (Insecta) алуантүрлілігі

DOI: https://doi.org/10.54944/kzbfi168pd12

ӘОЖ 565.7

Ислямов М.С.

Ақсу-Жабағлы қорығы, Абай көшесі, 34, Жабағлы ауылы, Түлкібас ауданы, Түркістан облысы, 161310, Қазақстан E-mail: meyram.islamov@bk.ru

Тұжырым:

Мақалада Ақсу-Жабағлы қорығы аумағындағы насекомдар фаунасы туралы мәліметтер келтірілген. Ақсу-Жабағлы қорығының Жетімсай, Талдыбұлақ, Байбарақ, Жабағылы аңғарларында жүргізілген 2023 жылғы далалық ғылыми зерттеу жұмыстары нәтижесінде насекомдардың 6 отряд 19 тұқымдасына жататын 44 түр анықталды. Бұлардың ішінде түр құрамы жағынан басым тұқымдастар: Cicadellidae, Sphecidae, Carabidae, Curculionidae (4 түрден), Scarabaeidae, Сhrysomelidae, Cerambycidae, Muscidae (3 түрден), қалған тұқымдастардан 1-2 түрден ғана белгілі болды. Қоректік байланысы жағынан өсімдікқоректі түрлер басым. Өсімдікқоректі түрлер өсімдіктердің вегетативті және генеративті мүшелерімен қоректенеді. Ал жыртқыш түрлер әртүрлі насекомдармен қоректеніп, орман және ауыл шаруашылығы зиянкестерінің санын реттеп, табиғатқа көп пайдасын келтіреді.

Кілт сөздер: Ақсу-Жабағлы қорығы, фауна, насекомдар, алуантүрлілік.

Мақаланың толық нұсқасын PDF форматында жүктеп алыңыз:

Жүктеп алу

Кіріспе:

Насекомдардың көптеген ерекше формалары бар. Олардың 1 миллионнан астам түрі сипатталған, бұл оларды барлық экологиялық тауашаларды алып жатқан және барлық жерде, соның ішінде Антарктида да кездесетін жануарлардың ең көп класына айналдырады. Қазіргі насекомдар түрлерінің жалпы саны екі миллионнан сегіз миллионға дейін бағаланады. Насекомдар өте алуан түрлі және олардың түрлерінің көпшілігі нашар зерттелген, сондықтан бар түрлердің санын шынайы бағалау өте қиын. Сипатталған түрлердің кейбірі тек бір жерден немесе тіпті бір үлгіден табылғаны белгілі. Топ өкілдерінің мөлшері кең ауқымда өзгереді. Ересек даму кезеңінде насекомдар бірнеше сағаттан ондаған жылдарға дейін тіршілік етеді. Насекомдар жер бетіндегі барлық жануарлардың шамамен 90% құрайды және табиғатта өте маңызды рөл атқарады, бұл олардың түрлік әртүрлілігімен және биоценоздардағы жоғары санымен анықталады. Биомассадағы өсімдікқоректі насекомдар барлық басқа өсімдікқоректі жануарлардан бірнеше есе көп, сондықтан өсімдік өсуінің негізгі бөлігін тұтынады. Жыртқыш және паразиттік насекомдар олар қоректенетін организмдер санының табиғи реттегіштері болып табылады. Өз кезегінде, насекомдар көптеген омыртқасыздар мен омыртқалы жануарлардың қорегінің негізі болып табылады (Росс және басқалар [Ross and others] 1985)

Әдебиеттер:

Аксентьев С.И. 1996. Сем. Meloidae – Нарывники// Определитель насекомых Дальнего Востока России. Т. III. Часть 3. Стр. 45-56.

Александрович О.Р., Писаненко А.Д. 1987. Обзор фауны жуков-мертвоедов (Coleoptera, Silphidae) Белоруссии //Вестн. Белорус. ун-та, сер. 2. № 2. С. 41-44.

Байтенов М.С. 1974. Жуки-долгоносики Средней Азии и Кавказа: иллюстрационный определитель родов и каталог видов / ответств. ред. Шевченко В.В. Алма-Ата: «Наука» Казахской ССР. 1850 с.

Виноградова Е.Б. 1984. Мясная муха (Calliphora vicina) — модельный объект экологических и физиологических исследований / Тобиас В. И. Труды ЗИН АН СССР. Т. 118. Л.: Наука. 272 с.

Емец В.М. 1977. Жуки-мертвоеды трибы Silphini ( Coleoptera, Silphidae) фауны Дальнего Востока СССР //Энтомофауна Дальнего Востока. Владивосток. Т. 46 (149). С. 35-42.

Зимин Л.С., Эльберг К.Ю. 1970. Сем. Muscidae — Настоящие мухи // Определитель насекомых европейской части СССР. Том 5. Двукрылые, блохи. Часть 2 / под общ. ред. Г. Я. Бей-Биенко. (В серии: Определители по фауне СССР, издаваемые Зоологическим институтом АН СССР. Вып. 103). Л.: Наука. С. 511. 944 с.

Кабак И.И. 2002. Материалы к распространению некоторых видов жужелиц (Coleoptera, Carabidae) Казахстана и сопредельных территорий // Зоол. исслед. в Казахстане: соврем. сост. и перспективы. (Мат-лы междунар. науч. конф., г. Алматы, 19-21 марта 2002 г.) Алматы: Каз. зоол. о-во. С. 231-233.

Казенас В. Л. 2002. Роющие осы (Hymenoptera, Sphecidae) Казахстана. Алматы: Tethys. 176 с.

Казенас В.Л. 1978. Роющие осы Средней Азии и Казахстана. Определитель. Алматы: Наука. 170 с.

Костин И.А. 1973. Жуки-дендрофаги Казахстана (Короеды, дровосеки, златки). Алма-Ата: «Наука». С. 31-32. 287 с.

Крыжановский О.Л. 1987. Новые и малоизвестный виды рода Lebia (Coleoptera, Carabidae) фауны СССР // Новые и малоизвестные жесткокрылые насекомые. (Тр. Зоол. ин-тa АН СССР. Т. 170.) С. 42-49.

Кузин Б.С. 1953. Жуки-нарывники Казахстана// Тр. республик. станции защиты растений. Алма-Ата. С. 148. Кузнечики // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: в 86 т. (82 т. и 4 доп.). СПб., 1890-1907.

Лопатин И.К., Куленова К.3. 1986. Жуки-листоеды (Coleoptera, Chrysomelidae) Казахстана: Определитель. Алма-Ата: Наука. 199 с.

Мамаев Б.М., Медведев Л.Н., Правдин Ф.Н. 1976. Определитель насекомых европейской части СССР. М.: Просвещение. С. 159. 304 с.

Николаев Г.В. 1987. Пластинчатоусые жуки (Scarabaeoidea) Казахстана и Средней Азии. Алма- Ата: Наука. 232 с.

Определитель насекомых Дальнего Востока России. 1995. Том 4. Сетчатокрылообразные, скорпионницы, перепончатокрылые. Часть 1. СПб., Наука. 600 с. Определитель насекомых Дальнего Востока России. 1999. Т. 6. Двукрылые и блохи. Ч. 1 / под общ. ред. П.А.Лера. Владивосток «Дальнаука». 655 с.

Определитель насекомых Дальнего востока СССР. 1988. Т.2. Равнокрылые и полужесткокрылые. Л., «Наука». 972 с. С. 40. (Ануфриев Г. А., Емельянов А. Ф. Подотряд Cicadinea (Auchenorrhyncha) — Цикадовые: с.12-495)

Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. 1989. Т. III. Жесткокрылые, или жуки. Ч.1. / под общ. ред. П.А.Лера. Л.: Наука. С. 295-296. Палий В.Ф. 1970. Методика изучения фауны и фенологии насекомых. Воронеж. 192 c.

Правдин Ф.Н. 1984. Отряд Прямокрылые (Orthoptera) // Жизнь животных. Том 3. Членистоногие: трилобиты, хелицеровые, трахейнодышащие. Онихофоры / под ред. М.С. Гилярова, Ф.Н. Правдина, гл. ред. В.Е. Соколов. 2-е изд. М.: Просвещение, С. 193. 463 с.

Росс Г., Росс Ч., Росс. Д. 1985. Энтомология. М.: Мир. 572 с. Савойская Г.И. 1991. Тлёвые коровки. М.: Агропромиздат. С. 73. 78 с.

Семёнов Тян-Шанский А.П. 1935. Общий очерк фауны кожистокрылых (Dermaptera) СССР // Изв. АН СССР. Отд-нию мат. и естеств. наук. № 5. С. 825-831.

Сергеев М.Г., Чильдебаев М.К., Ванькова И.А., Гаппаров Ф.А., Камбулин В.Е., Коканова Э., Лачининский А.В., Пшеницына Л.Б., Темрешев И.И., Черняховский М.Е., Соболев Н.Н., Молодцов В.В. 2016. Итальянская саранча [Сalliptamus italicus ( Linnaeus, 1758)]: морфология, распространение, экология, управление популяциями / Под ред. М.Г. Сергеева и М.К. Чильдебаева. Рим: Продовольственная и сельскохозяйственная организация ООН, 330 с., 80 илл., 20 табл.

Стороженко С.Ю. 2004. Длинноусые прямокрылые (Ornithoptera, Ensifera) азиатской части России. Владивосток: Дальнаука. 280 с.

Фасулати К.К. 1971. Полевое изучение наземных беспозвоночных. М.: Высшая школа. 424 с.