Профессор С.М. Пак пен оның шәкірттерінің Қазақстанның протозоологиялық ғылымының дамуына қосқан үлесі

DOI: https://doi.org/10.54944/kzbmb692xf57

ӘОЖ: 576.893.16

Беркінбай О.

ҚР «Зоология институты», әл-Фараби даңғылы, 93, Алматы, 050060, Қазақстан

Тұжырым:

Жануарларды сақтау және өнімді және жабайы жануарлардың өнімділігін арттыру жолдарының бірі – кең таралған созылмалы протозоальды ауруларға қарсы профилактикалық шараларды зерттеу және жасау. Мұндай ауруларға жануарлардың саркоспоридиозы жатады.

Саркоспоридия – жануарлардың саркоспоридиозының қоздырғыштары – Sporozoa класындағы Sarcocystis қарапайымдлар туысы. Олар жер үсті омыртқалылар арасында кең таралған – сүтқоректілер (оның ішінде адамдарда бар), құстар және бауырымен жорғалаушылар. Қазіргі уақытта саркоцисттер жануарлардың 150-ден астам түрінің бұлшықеттерінде кездеседі.

Қазақстанда бірқатар жабайы құстар саркоцистамен зарарлануы тексерілді. Нәтижесінде Cұр қаздан (Anser anser) ғылым үшін жаңа бір саркоциста түрі (Protozoa, Apicomplexa), Сарыайдар үйректен (Anas penelope) – 1 түр, Қызылбас сүңгуірден (Neta rufina) – 1 түр, Жамансарыдан (Buteo buteo) – 1 түр, Жағалтайдан (Falco subbuteo) – 1 түр, Кәдімгі күйкентайдан (Falco tinnunculus) – 1 түр, Кекіліктен (Alectoris chucar) – 1 түр, Қасқалдақтан (Fulica atra) – 1 түр, Теңіз шүрілдегінен (Charadrius alexandrinus) – 1 түр, Қызғыштан (Vanellus vanellus) – 1 түр, Бізтұмсық тан (Recurvirostra avosetta) – 1 түр, Ақтамақ қалтқыдан (Phalaropus lobatus) – 1 түр, Құмғақшадан (Calidris minuta) – 1 түр, Аққұйрық құмдауықтан (Calidris temminckii) – 1 түр, Шаушалшықтан (Lymnocryptes minimus) – 1 түр, Үлкен шырғалақтан (Limosa limosa) – 1 түр, Көл шағаласынан (Larus ridibundus) – 1 түр, Көк шағаладан (Larus canus) – 1 түр, Түркептерден (Streptopelia turtur) – 1 түр, Көкқарғадан (Coracias garrulus) – 1 түр, Қараторғайдан (Sturnus vulgaris) – 1 түр, Сауысқаннан (Pica pica) – 1 түр, Шауқарғадан (Corvus monedula) – 1 түр, Тағаннан (Corvus frugilegus) – 1 түр, Ала қарғадан (Corvus cornix) – 1 түр, Құзғыннан (Corvus corax) – 1 түр, Шыбжың тасшыбжықтан (Oenanthe isabellina) – 1 түр, Қаражемсаулы сайрақтан (Turdus atrogularis) – 1 түр, Торғайдан (Fasser domesticus) – 1 түр, Жаурауықтан (Fringilla coelebs) 1 түр анықталды.

Мақалада саркоцисталардың мөлшері, циста қабырғаларының қалыңдығы, мерозоиттардың пішіні және мөлшері, сондай-ақ саркоцисталардың атаулары, иелері және табылған орындары көрсетілген.

Кілт сөздер: Саркоцисталар, цисталар, мерозоиттар, жабайы құстар.

Мақаланың толық нұсқасын PDF форматында жүктеп алыңыз:

Жүктеп алу

Кіріспе:

Саркоспоридия – жануарлардың саркоспоридиозының қоздырғыштары – Sporozoa класының Sarcocystis қарапайымдыларының туыстары. Олар жер үсті омыртқалылар арасында кең таралған – сүтқоректілерде (соның ішінде адамдарда), құстар мен бауырымен жорғалаушыларда. Қазіргі уақытта саркоцисттер жануарлардың 150-ден астам түрінің бұлшықеттерінде кездеседі (Калягин, Засухин [Kalyakin, Zasukhin] 1975). Үй жануарлары әсіресе қатты зақымданады. Инвазияның жоғары қарқындылығымен жануарлардың күйі күрт төмендейді, зардап шеккен органдардың функциялары бұзылады (жүрек, өңеш, диафрагма, қаңқа бұлшықеттері және басқалар). Саркоспоридия токсинді – саркоцистинді шығарады, ол қабылдаушы ағзаға улы әсер етеді. Ауру жұқтырған жануарлардың етінің сапасы төмен, нашар сақталады, қатты зақымданған жағдайда кәдеге жаратылады.

Паразиттің өмірлік циклі ұзақ уақыт бойы түсініксіз болып келді, сондықтан саркоспоридиялар мен олармен байланысты организмдер белгісіз таксономиялық жағдайы бар протозоға жатқызылды, барлық зерттеулер паразит – цистасының асексуалдық даму кезеңіне ғана қатысты болды. Тек 1972 жылы, Toxoplasma gondii даму циклын ашқаннан екі жыл өткен соң (Хейдорн, Роммел [Heydorn, Rommel] 1972; Роммел және басқалары [Rommel et al] 1972), қойлардың, ірі қара мен шошқалардың Sarcocystis өмірлік циклі зерттелді және осы протозоидтардың кокцидиялық табиғаты анықталды.

Осы уақыттан бастап әлемнің басқа елдерінде, соның ішінде Қазақстанда үй және жабайы жануарларда саркоспоридия мен саркоспоридиозды зерттеуге деген қызығушылық айтарлықтай өсті.

Мал басын сақтау және өнімді және кәсіпшілік жануарлардың өнімділігін арттыру жолдарының бірі саркоцистозға қарсы профилактикалық іс-шараларды зерттеу және әзірлеу болып табылады

Біз осы мақалада саркоцисталардың жаңа түрлерімен таныстырамыз.

Әдебиеттер:

https://ProfessorSMPak.kz

Kalyakin V.N., Zasukhin D.N. Distribution of Sarcocystis (Protozoa: Sporozoa) in vertebrates // Folia parasitological (Praha), 1975, V. 22, – P. 289-307.

Лубянецкий С.А. Ветеринарно-санитарная экспертиза мясопродуктов при саркоспоридиозе животных: автореф. дисс. … доктора ветеринарных наук. – Ульяновск, 1956. – 32 с.

Heydorn A.O., Rommel M. Beitrage zum Lebenszyklus der Sarcosporidien7 Berlin6 Munchen. Tierarzti. Wochenschrift, 1972. B. 85. N 17. – S. 121-123, 333-336.

Rommel M., Heydorn A.O., Gruber F., Beitrage zum Lebenszykus der Sarcosporiden. I. Die Sporozyste von S. tenella in der Fazes der Katze. Berlin. Munchen. Tierarzti, Wochenschrift, 1972. B. 85. – S. 101-105.

Кохно Л.И. Обнаружение цист саркоспоридий у зяблика Fringilla coelebs в Казахстане // Цитология. 1992. № 4. Т. 34. – с. 81.

Пак С.М., Пинаева Л.М. Саркоцисты (Sporozoa, Apicomplexa) некоторых видов диких птиц // Изв. АН РК, серия биологическая. 1992. № 2. – с. 54-59.

Пак С.М., Пинаева Л.М. Саркоцисты диких животных Казахстана // Алматы, 1997. Деп. В КазгосИНКИ, № 7493-Ка97. – 278 с.

Пак С.М., Пинаева Л.М. Саркоцисты диких птиц и млекопитающих Казахстана // Паразиты в биоценозах Казахстана. – Алматы, 1998. – с. 166-190.

Пак С.М., Склярова О.Н., Пак Л.С. Sarcocystis alectorivulpes и Sarcocystis alectoributeonis – новые виды саркоспоридий кекликов (Alectoris chucar) // Изв. АН КазССР, серия биологическая. 1989. № 6. – с. 25-30.

Berkinbay O. Parasitocenosis and mixed invasions of sheep / Monograph. Almaty: Almanah, 2018. 310 p.