Жоңғар Алатау МҰТП насекомдары (Insecta) – Қазақстан зоология хабаршысы (c) 2023

DOI: https://doi.org/10.54944/kzbjw653fw96

ӘОЖ 565.7

¹*Есенбекова П.А., ²Канапьянова А.Н.

*1 – ҚР ҒЖБМ ҒК «Зоология институты» РМК,әл-Фараби даңғылы, 93, Алматы, 050060, Қазақстан E-mail: esenbekova_periz@mail.ru

2 – Жоңғар Алатау МҰТП, Жетісу облысы, Сарқан ауданы, Сарқан қаласы, Қазақстан Республикасы

Тұжырым:

Мақалада Жоңғар Алатау Мемлекеттік ұлттық табиғи парк аумағында 2023 жылы далалық зерттеулердің нәтижесінде жиналған насекомдар жайлы мәліметтер беріліп отыр. Зерттеу жұмыстары Жоңғар Алатау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі Алакөл филиалы, Үйгентас орманшылығы, Кепелі, Сегізбай асуы, Аттапқан шатқалдары, Алакөл филиалы, Көкжар орманшылығы, Көкжар шатқалы, Лепсі филиалы, Черновск орманшылығы, Черная речка шатқалы, Лепсі филиалы, Лепсі орманшылығы, Крутое шатқалы, Сарқан филиалы, Тополевск орманшылығы, Көкжота және Осиновая шатқалдарында жүргізілді. Насекомдар энтомологиялық ауа сүзгісімен ору әдісі арқылы, топырақ тұзағымен аулау арқылы, ұсақ насекомдарды эксгаусермен және түнгі жасанды жарық көзінен жиналды. Насекомдардың фаунасы мен экологиясын зерттеу маршруттық зерттеулер мен стационарлық бақылау әдістерімен жүргізілді. Мақалада әр түрдің биологиялық және экологиялық ерекшеліктері жайлы қысқаша мәліметтер берілді. 2023 жылы зерттеу нәтижесінде Жоңғар Алатау Мемлекеттік ұлттық табиғи парк аумағынан 9 отряд 36 тұқымдасқа жататын 66 түр анықталды. Олардың ішінде Жартылай қаттықанаттылар (Heteroptera) отрядынан 6 тұқымдастың 10 түрі, Қабыршаққанаттылар (Lepidoptera) отрядынан 6 тұқымдастың 20 түрі, Түйешелер (Raphidioptera) отрядынан 1 тұқымдастың 1 түрі, Жарғаққанаттылар (Hymenoptera) отрядынан 7 тұқымдастың 9 түрі, Торқанаттылар (Neuroptera) отрядынан 1 тұқымдасының 1 түрі, Қаттықанаттылар немесе қоңыздар (Coleoptera) отрядынан 10 тұқымдасының 19 түрі, Тікқанаттылар (Orthoptera) отрядынан 2 тұқымдасының 3 түрі, Инеліктер (Odonаta) отрядынан 2 тұқымдасының 2 түрі, Қосқанаттылар (Diptera) отрядынан 1 тұқымдастың 1 түрі анықталды. Бұлардың ішінде түр құрамы жағынан басым Қабыршаққанаттылар (20 түр), Қаттықанаттылар (19 түр), Жартылай қаттықанаттылар (10 түр), Жарғаққанаттылар (9 түр), қалған отрядтардан 1-3 түрден ғана белгілі болды.

Кілт сөздер: Жоңғар Алатау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, насекомдар, Insecta, фауна, далалық зерттеу.

Мақаланың толық нұсқасын PDF форматында жүктеп алыңыз:

Жүктеп алу

Кіріспе:

Жетісу (Жоңғар) Алатауы Қазақстанның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан, батыстан шығысқа қарай 400 шақырымға созылған. Жетісу Алатауының солүстік баурайында «Жоңғар Алатау Мемлекеттік ұлттық табиғи паркі» орналасқан, жалпы көлемі 356 022 га. Парк территориясы үш филиалдан: Сарқан (134075 га), Лепсі (82723 га), Алакөл (138224 га) тұрады. Биологиядағы қазіргі басты әлемдік басымды мәселелердің бірі биологиялық әртүрлілікті сақтау және ерекше қорғалатын аумақтарда жануарлар мен өсімдіктер әлемін түгендеу мәселесі болып табылады. Сондықтан жыл сайын парк аумағындағы далалық зерттеу жұмыстарының нәтижелері жоғарғы деңгейде жүргізілуде.

Әдебиеттер:

Alekseev V.I., and Bukejs A. 2011. Contributions to the Knowledge of Beetles (Insecta: Coleoptera) in the Kaliningrad Region. 2. Baltic Journal of Coleopterology. Т. 11, № 2. Pp. 209–231.

Aspöck H. 2002. Biology of Raphidioptera: A review of present knowledge. Acta Zoologica Academiae Scientiarum Hungaricae 48(Supplement 2): 35-50.

Bohart, R.M. and Menke A.S. 1976. Sphecid wasps of the world. A generic revision. University of California Press, Berkeley, Los Angeles, London. 1 color plate, IX + 695 pp.

Kubisz D. 2006. Monografie Faunistyczne 24. Oedemeridae I Scraptiidae Polski (Coleoptera, Tenebrionoidea). Kraków: Instytut Systematyki I Ewolucji Zwierząt Polskiej Akademii Nauk, ISBN 83- 919407-5-6.

Xavier A. Vázquez. 1989. Revisión de las especies Ibero-Baleares del género Oedemera Olivier (Col. Oedemeridae) (исп.). Eos. V. 65, no 1. С. 207-241.

Байтенов М.С. 1974. Жуки-долгоносики Средней Азии и Казахстана. Определитель. Изд-во «Наука» Казахской ССР. Алматы. 285 с.

Бей-Биенко Г.Я. 1965. Часть 1. Жесткокрылые и веерокрылые. Определитель насекомых европейской части СССР в пяти томах. Москва-Ленинград: «Наука». Т. II. С. 335-337. 668 с.

Ван Х, Чжоу Х., Лей К. 2007. Развитие, выживание и размножение листоеда Phaedon brassicae (Coleoptera, Chrysomelidae) в различных термических условиях. Пан-Тихоокеанский энтомолог. 83: 143-151.

Воловник С.В. 1995. О распространении и экологии некоторых видов долгоносиков-клеонин (Coleoptera, Curculionidae). III. Род Larinus Germ. Энтомологическое обозрение. Т. 74, № 2. С. 319.

Данилевский М.Л. 2014. Жуки-усачи (Coleoptera, Cerambycidae) России и соседних стран. Часть 1. Москва: ВШК. 522 с. Длусский Г.М. 1967. Муравьи рода Формика (Hymenoptera, Formicidae, Formica) / отв. Ред. К. В. Арнольди. Москва: Наука. С. 84-89. 236 с.

Дубешко Л.Н. 2007. Прямокрылые и полужесткокрылые Маломорских островов и соседних с ними территорий. Самаркая Лука. Т. 16. №3 (21) С. 488-502

Жданко А.Б., Казенас В.Л. 2014. Дневные бабочки Семиречья. Серия «Животные Казахстана в фотографиях». Алматы: «Нур-Принт». 214 с.

Йосифов М. 1981. Heteroptera, Pentatomoidea ІІ. Фауна на България. Т. 12. София. С. 1-205.

Казенас В.Л. 2013. Роющие осы (Тип Членистоногие, класс Насекомые). Серия «Животные Казахстана в фотографиях». Алматы. 160 с.

Казенас В.Л. 1984. Роющие осы-церцерисы Средней Азии и Казахстана. Алма-Ата: Наука. 232 с.

Каменкова К.В. 1958. Биология и экология ягодного клопа Dolycoris baccarum – дополнительного хозяина яйцеедов черепашки в Краснодарском крае. Энтомол. обозр. Том XXXVII. Вып. 3. С. 563-579.

Кащеев В.А. 1999. Классификация морфоэкологических типов имаго стафилинид. Tethys Entomological Research: Журнал. № 1. С. 157-170.

Кержнер И.М. 1963. Полужесткокрылые (Heteroptera) Джунгарского Алатау. Тр. Инст. зоол. АН Каз ССР (Алма-Ата). Т. XXV. С. 3-57.

Кириченко А.Н. 1957. Методы сбора настоящих полужесткокрылых и изучения местных фаун. М.-Л.: Изд-во АН СССР. 124 с.

Колов С.В., Казенас В.Л. 2013. Жуки-нарывники (тип Членистоногие, класс Насекомые). Серия «Животные Казахстана в фотографиях». Алматы. 110 с.

Корнеев В.А., Овчинникова О.Г. 2004. Сем. Tephritidae – Пестрокрылки. Определитель насекомых Дальнего Востока России. В 6 т. / под общ. ред. П.А. Лера. Владивосток: Дальнаука. Т. VI. Двукрылые и блохи. Ч. 3. С. 456-564. 659 с. ISBN 5-8044-0468-7.

Коршунов Ю.П. 2002. Определители по флоре и фауне России. Булавоусые чешуекрылые Северной Азии. Выпуск 4. – М.: Товарищество научных изданий КМК. 424 с. ISBN 5-87317-115-7.

Мамаев Б.М., Медведев Л.Н. и Правдин Ф.Н. 1976. Определитель насекомых европейской части СССР. – Москва: «Просвещение». С. 103-187. 304 с.

Мацубара С., Сугиура С. 2018. Архитектура растения-хозяина влияет на стоимость снижения поведения Phaedon brassicae (Coleoptera, Chrysomelidae). Прикладная энтомология и зоология. 53: 501-508.

Медведев С.И. 1964. Пластинчатоусые (Scarabaeidae). Подсем. Cetoniinae, Valginae. Фауна СССР. Насекомые жесткокрылые. М.-Л.: Издательство АН СССР. Т. 10, вып. 5. 375 с. Николаев Г.В. 1987. Пластинчатоусые жуки (Cleoptera, Scarabaeoidae) Казахстана и Средней Азии. Алма-Ата: Наука. 232 с.

Онишко В.В., Костерин О.Э. 2021. Стрекозы России. Атлас определитель. М.: Фитон XXI. С. 72. 480 с. ISBN 978-5-906811-91-2.

Определитель бабочек России. 2012. Дневные бабочки / А. В. Сочивко, Л. В. Каабак Москва: Мир энциклопедий Аванта+, Астрель.

Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. 1992. Т. III. Жесткокрылые, или жуки. Ч. 2 / под общ. Ред. П. А. Лера. Л.: Наука. С. 363. 704 с. ISBN 5-02-025623-4.

Определитель насекомых Дальнего Востока СССР. 1989. Т. III. Жесткокрылые, или жуки. Ч. 1 / под общ. Ред. П.А. Лера. Л.: Наука. С. 515-532. 572 с. ISBN 5-02-025623-4.

Определитель насекомых европейской части СССР. 1978. Т. 3. Перепончатокрылые. Первая часть. Л.: Наука. 584 с.

Островский, А.М. 2019. Новые сведения об экологии ксилобионтных видов пчелиных Xylocopa valga (Gerstaecker, 1872) и Lithurgus chrysurus Fonscolombe, 1834 на юго-востоке Беларуси / А. М. Островский // Зоологические чтения–2019: сб. ст.: Междунар. науч.-практ. конф., Гродно, 20–22 марта 2019 г. / Гродненский государственный университет им. Я. Купалы, Гродненский зоологический парк [и др.]; О. В. Янчуревич (отв. ред.) [и др.]. Гродно: ГрГУ. С. 210–213.

Осычнюк А.З. 1995. Сем. Andrenidae – Андрениды. Определитель насекомых Дальнего Востока России. – Санкт-Петербург. Том 4. Часть 1. С. 489-527.

Палий В.Ф. Методика изучения фауны и фенологии насекомых. Воронеж, 1970. 192 с.

Панфилов Д.В. 1981. Карты 93, 94, 96. Bombus hortorum (Linnaeus, 1761), В. agrorum (Fabricius, 1787), В. lucorum (Linnaeus, 1761).

Ареалы насекомых европейской части СССР. Карты 73-125. Л.: Наука. С. 24, 25, 27.

Плавильщиков П.П. 1950. Определитель насекомых. Изд. 2. М.: Учпедгиз. С. 102. 544 с.

Пономарева А.А. 1978. Определитель насекомых европейской части СССР, Сем. Megachilidae. Л., Наука. Т 3. С. 418-452.

Пучков В.Г. 1974. Беритиди, червоноклопи, піезматиди, підкорники і тингіди. Фауна Украіни. Т.21. Вип. 4. Кіев. 332 с.

Пучков В.Г. 1962. Крайовики. Фауна Украіни. Т. 21. Вип. 2. Киів, Вид. АН УРСР. 163 с.

Пучков В.Г. 1986. Полужесткокрылые семейства Rhopalidae (Heteroptera) фауны СССР. Л.: Наука. 132 с.

Пучков В.Г. 1987. Полужесткокрылые. Хищнецы. Фауна Украины. Наукова думка. Киев. Т. 21. Вып. 5. 248 с.

Пучков В.Г. 1961. Щитники. Фауна Украіни. Т. 21. Вип. 1. Киів: Вид. АН УРСР. 339 с.

Пучков В.Г. 1965. Щитники Средней Азии (Hemiptera, Pentatomidea). Фрунзе: Илим. 329 с.

Романькова Т.Г. 1995. Сем. Megachilidae. Определитель насекомых Дальнего Востока России. – Санкт-Петербург. Том 4. Часть 1. С. 530-547.

Скворцов В.Э. 2010. Стрекозы Восточной Европы и Кавказа: Атлас-определитель. М.: Товарищество научных изданий КМК. 624 с. ISBN 978-5-87317-657-1.

Стороженко С.Ю. 2004. Длинноусые прямокрылые (Ornithoptera, Ensifera) азиатской части России. Владивосток: Дальнаука. 280 с.

Стриганова Б.Р., Захаров А.А. 2000. Пятиязычный словарь названий животных: Насекомые. Латинский, русский, английский, немецкий, французский / под ред. д-ра биол. наук, проф. Б. Р. Стригановой. М.: РУССО. С. 189. ISBN 5-88721-162-8.

Фасулати К.К. 1971. Полевое изучение наземных беспозвоночных. Москва. 424 с.

Чернышёв С.Э., Легалов А.А. 2008. Хортоантобиотические жесткокрылые (Coleoptera: Cantharidae, Malachiidae, Dasytidae, Meloidae, Oedemeridae, Bruchidae, Anthribidae, Rhynchitidae, Brentidae, Curculionidae) Кулундинской лесостепи Западной Сибири. Видовой состав. Евразиатский энтомол. журнал 7(4): 323-333

Чильдебаев М.К., Казенас В.Л. 2013. Прямокрылые (тип Членистоногие, класс Насекомые). Серия «Животные Казахстана в фотографиях». – Алматы: «Нур-Принт». С. 56-57.